Recycling en Ragpickers

Ik heb mijn afstudeeronderzoek in Mumbai gedaan, voor veel mensen bekend als Bombay. Counterpart daar ter plekke was YUVA, een NGO die werkt voor en vooral met zoals ze het zelf noemen "gemarginaliseerde mensen". Je kan het grofweg vertalen als "de armen". En in India heeft dat toch nog een wat andere lading dan in Nederland.

Op het moment dat ik er was (okee, ik ben oud, dat was begin jaren '90), was een speciale aandachtsgroep voor hen de ragpickers: mensen die hun brood verdienden door op de vuilnisbelten rond te scharrelen en specifieke afvalresten eruit te halen. Afvalscheiding achteraf. Ieder had een eigen specialisme. Plastic was er zo een. Je zag mensen met grote hoeveelheden daarvan sjouwen. Deed me indertijd een beetje denken aan de fantasiefiguren uit animatiefilms: gebogen lopende mensen, met enorme bulten van verzamelde troep op hun rug. Ik was jong, en accepteerde het als een gegeven. Mensen gingen naar de stad om niet te verhongeren op een verarmd platteland. Wat je ook deed in de stad, je hoefde niet te verhongeren.

Organisaties als YUVA droegen bij aan hun bestaanszekerheid door op te komen voor hun rechten. Dat is nogal wat, want veel sliepen op de stoepen van de stad. Een huis (van één kamer) in een slum was luxe. En sowieso waren je rechten beperkt, in het algemeen woonde je niet op grond die van jou was, de huizen waren stuk voor stuk illegaal gebouwd. Vier maanden daar rondlopend heb ik net een beetje kunnen verkennen wat daar aan de oppervlakte speelde. Maar het zijn niet dingen die je vergeet. Je stopt het weg, maar nog steeds heb ik het gevoel hierdoor dingen in Nederland soms in een ander perspectief te plaatsen.

Sinds een dikke maand heb ik een hond. Een puppy nog. En dat betekent dat mijn leefritme veranderd is. Opeens loop ik aan de rand van de nacht buiten, door de binnenstad van Delft. Ik herinner mij dat ik in het verleden rond die tijd vooral late studenten en vroege werkenden tegenkwam, maar er is een extra groep bijgekomen: ragpickers.

We hebben sinds een tijdje statiegeld op blikjes en kleine plastic flesjes. En dat biedt opeens de mogelijkheid voor wat extra inkomen. Je ziet mensen met plastic tassen langs alle afvalbakken lopen, ze rustig inspecterend. Een paar hebben een zaklamp en afvalgrijper bij zich, anderen wroeten met hun arm in de bak. Blikjes en flesjes gaan de plastic tassen in. Om acht uur, als de AH open gaat, staat er een rij voor de flessenautomaat die handig direct bij de ingang is geplaatst. En nu ik er op let zie ik ook overdag meer mensen regelmatig even in een afvalbak gluren.

Ik heb wat moeite met mijn gevoelens hierbij. Primair kwam een soort boosheid bij me op: waarom hebben mensen in Nederland dit nodig? Maar aan de andere kant is dit nu wel de manier waarop we het statiegeldsysteem wat beter laten functioneren. Dat ene flesje of blikje terugbrengen naar de winkel, dat is gedoe voor vijftien cent. Maar als je ineens vijf tassen vol met flesjes en blikjes binnenbrengt dan schiet het op. Ik kan me voorstellen dat het ook fijn is wat extra geld op te halen dat niet geregistreerd is: niet traceerbaar, en waarvoor je bijvoorbeeld niet op je uitkering gekort wordt, zonder dat het "echt" zwart geld is. Tegelijkertijd, weer: waarom hebben mensen in Nederland dit nodig?

Ergens kan ik me niet voorstellen dat in de behandeling van de besluitvorming voor het statiegeldsysteem besproken is hoe we om moeten gaan met mensen die het statiegeld als inkomstenbron gebruiken. Ik kan me niet voorstellen dat het in de belevingswereld van onze bestuurders en volksvertegenwoordigers kan bestaan dat dit een serieuze (aanvullende) inkomstenbron kan zijn. Toch heb ik een vermoeden dat het zo is. Een tas vol blikjes en flesjes is al snel 3 euro waard, en ik zie regelmatig mensen met vijf tassen vol rondlopen. 15 euro, dat maakt 450 euro per maand (en in Delft vermoed ik dat de opbrengst op zondagmorgen eerder hoger is dan lager).

Op deze manier leveren deze gemarginaliseerde mensen overigens een belangrijke bijdrage aan de milieudoelstellingen voor Nederland, zoals ook de ragpickers van Mumbai dat doen voor hun omgeving. Als ze stoppen, dan gaat er iets stuk in het systeem: dan worden opeens flink lagere inleverpercentages gehaald, met als gevolg dat het statiegeldsysteem verder onder druk komt te staan. En er verdwijnt dan weer meer plastic en blik in het milieu...

Ik baal er vreselijk van dat we in Nederland op dit punt zijn aanbeland. Dat ik het aan het vergelijken ben met het India van 30 jaar geleden. Het land waar ik me verbaasde over de armoede, en vooral over de normaalheid van de armoede. Dat ik nu ragpickers zie in mijn eigen stad, en als ik er iets verder over nadenk me bewust ben van het feit dat ze belangrijk zijn.

En dan vraag ik me af wanneer het moment komt dat ragpickers in Nederland een rechtenorganisatie nodig hebben.